Cała prawda o żywicy drzewnej – od powstawania, przez właściwości, aż po zastosowanie

Niewątpliwie każdy z nas miał choć raz styczność z lepką, naturalną substancją zwaną żywicą drzewną. Jest to produkt niezmiernie fascynujący dzięki swojej unikalnej konsystencji, wyjątkowym właściwościom i różnorodnym zastosowaniom. Od tysiącleci cieszy się on uznaniem w tradycyjnych społeczeństwach, a teraz jest cenionym surowcem o szerokim spektrum zastosowań.

Żywica jest substancją niezwykle kleistą, która nie rozpuszcza się w wodzie i twardnieje na powietrzu. Zawiera w sobie mnóstwo organicznych związków. Współcześnie spotykamy wiele różnych żywic syntetycznych (na przykład epoksydowych, węglowodorowych czy polimerowych), ale pierwowzorem dla wszystkich była naturalna żywica roślinna, przede wszystkim ta pozyskiwane z drzew iglastych. Warto jednak podkreślić, że żywica nie jest tożsama z gumą, lateksem, olejami czy woskami roślinnymi.

Gdy nacięta zostaje kora sosny, z otworu zaczyna wypływać lepka substancja. Gdy zasycha na ranie, tworzy rodzaj strupa, który uniemożliwia dostęp szkodnikom, bakteriom i innym patogenom, a nawet może je uśmiercić swoim toksycznym działaniem. Żywica pełni więc funkcję ochronną dla niektórych gatunków drzew, które dzięki niej mogą zasklepić rany i zapobiegać chorobom.

Urazy powodujące uszkodzenie tkanki stymulują drzewo do produkcji żywicy. Początkowo jest ona dość płynna, ale w kontakcie z powietrzem zaczyna szybko parować i twardnieje. Produkuje się ją w specjalistycznych komórkach żywicznych, a następnie gromadzi w odpowiednich przewodach lub przestrzeniach, skąd w razie potrzeby wydostaje się na zewnątrz. Żywica składa się głównie z terpenów – olejów eterycznych, które nadają iglakom charakterystycznego aromatu. W zależności od gatunku drzewa skład żywicy może się różnić, ale najczęściej zawiera alfa-pinen i beta-pinen oraz sabinen, jak również monoterpeny takie jak limonen czy terpinolen.

Żywicę ochronną produkują wiele gatunków roślin. Z punktu widzenia ludzi najważniejsze są jednak drzewa z rodziny nanerczowatych, osoczynowatych, oczarowatych oraz sosnowatych. W naszym kraju głównym źródłem żywicy jest sosna, która jest najpowszechniejszym drzewem w polskich lasach. Na całym świecie pozyskuje się ją także z innych iglaków, takich jak cedr, jałowiec, jodła, cis, świerk czy modrzew. Wśród gatunków liściastych warto wspomnieć m.in. ambrowiec balsamiczny, topolę osikową czy wierzbę.

Swoją unikalność posiada również żywica zwana bursztynem czy jantarem. Jest to zastygła żywica kopalna pochodząca od iglaków rosnących na Ziemi miliony lat temu, począwszy od okresu dewońskiego. Bursztynowe bryłki znane z bałtyckich plaż często zawierają inkluzje – szczątki prehistorycznych roślin i zwierząt.

Wśród współczesnych żywic, obok tej pozyskiwanej z sosny, najczęściej spotykane są substancje takie jak: ladanum (pozyskiwany z czystka), laka (pozyskiwana z sumaka lakowego), mastyks (pozyskiwany z pistacji kleistej), mirra (żywica z drzew balsamowca) oraz olibanum (pozyskiwany z kadzidłowca). Ponadto na całym świecie pozyskuje się też żywicę balatową o czerwonej barwie, damarę oraz żywicę z konopi indyjskich czy siewnych, która jest podstawą do produkcji haszyszu.